Cá Bỗng cùng họ với cá trắm cỏ và cá chép, vốn là loài cá tự nhiên, sinh sống ở các vùng thượng và trung lưu và ở các con sông trung bình đến lớn thuộc vùng núi phía Bắc như sông Lô, sông Gâm, sông Miện. Từ lâu đời, loài cá này đã được người dân tộc Tày đi chài lưới phát hiện, thấy cá to và chắc thịt nên đã đem về nuôi thả trong ao nhà, thuần hóa dần thành loài cá nuôi theo cách hoàn toàn tự nhiên và là món ăn đặc sản nổi tiếng, có giá trị dinh dưỡng cao.
Do đã được thuần hoá nên cá Bỗng gắn liền với đời sống văn hoá của đồng bào dân tộc Tày, tập trung tại các xã có mạch nước nguồn dồi dào, được dẫn từ nước suối đầu nguồn hoặc các mạch nước từ khe đá. Phần lớn người dân nuôi cá bỗng vẫn giữ phương pháp nuôi quảng canh, tận dụng nguồn thức ăn có sẵn tại địa phương, chủ yếu là rau, lá sắn, thân chuối băm nhỏ, bèo tấm... hoặc cá tự kiếm ăn bằng cách ăn các loại thủy sinh dưới nước và các loại lá cây rụng trên mặt ao. Bề ngoài, cá Bỗng có mình thon, dài, lưng màu xám thẫm, lưng màu đen hoặc xám xanh, nhạt dần về phía bụng, vây cá có màu đỏ nhạt, vảy cứng, da dày, khi trưởng thành hai mang chuyển sang màu phớt hồng, phần vây lấp lánh ánh vàng trông rất đẹp. Loài cá này được coi là đặc sản do thịt chắc, dai, có mùi vị thơm ngon, ruột nhỏ, ít mùi tanh, có hàm lượng dinh dưỡng cao, trước đây là 1 trong 5 loại cá "tiến vua", là của cải có giá trị, chỉ được chế biến vào mỗi dịp lễ, tết hay có khách quý.
Cá Bỗng chậm lớn, thường khoảng 10 năm mới nặng khoảng 3 - 4kg và bắt đầu sinh đẻ nhưng tỷ lệ sống thấp, chỉ khoảng từ 30 - 40%. Trước thực trạng đó, Trung tâm Thuỷ sản thuộc Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh Hà Giang đã thực hiện thành công kỹ thuật cho cá Bỗng sinh sản nhân tạo, nhờ đó đã chủ động được nguồn giống để phát triển nghề nuôi cá Bỗng, đồng thời bảo vệ được nguồn gen quý này.
Bên cạnh đó, Trung tâm đã chuyển giao mô hình “Cho cá Bỗng sinh sản tại nhà các hộ dân” trên địa bàn một số xã tại các huyện Vị Xuyên, Bắc Quang, Bắc Mê, Quang Bình, với phương châm “Nhà nước và nhân dân cùng làm”. Với mô hình này, một số hộ dân có ao nuôi cá, đã được hướng dẫn kỹ thuật, quy trình nuôi cá bố mẹ, cho sinh sản nhân tạo, ương cá bột lên cá hương, điều chỉnh lượng thức ăn, điều tiết các yếu tố nhiệt độ, pH, oxy cho hợp lý,… Kết quả, mô hình đã thực hiện thành công và mang lại thu nhập cho gia đình, chủ động nguồn giống cung cấp cho gia đình và các hộ lân cận. Việc thực hiện thành công mô hình không chỉ mang lại hiệu quả xã hội, kinh tế to lớn, còn giúp người dân có thêm nhiều kỹ thuật mới trong nuôi cá Bỗng nói riêng và nuôi giống thuỷ sản nói chung, giúp tăng năng suất, chất lượng, sản lượng nuôi, đáp ứng nhu cầu về con giống, tiến tới đưa con giống cá Bỗng trở thành hàng hoá, góp phần chuyển dịch cơ cấu cây trồng, vật nuôi, tạo công ăn việc làm, tăng thu nhập, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân. Qua đó, giúp người dân có ý thức trách nhiệm hơn trong việc phát triển giống thuỷ sản quý tại địa phương.
Với những đặc điểm nổi bật từ cá Bỗng, việc bảo hộ chỉ dẫn địa lý (CDĐL) cho cá Bỗng là thực sự cần thiết, mang lại nhiều lợi ích, từ phát triển kinh tế, quảng bá sản phẩm của một vùng miền cho đến bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng. Ngày 29/4/2021, Cục Sở hữu trí tuệ đã ban hành Quyết định số 1252/QĐ-SHTT về việc cấp Giấy chứng nhận đăng ký CDĐL số 00105 cho sản phẩm cá Bỗng “Hà Giang”. CDĐL là bảo hộ cho sản sản phẩm có nguồn gốc từ khu vực, địa phương, vùng lãnh thổ hay quốc gia cụ thể. Danh tiếng của sản phẩm mang CDĐL do điều kiện địa lý quyết định, được xác định bằng mức độ tín nhiệm của người tiêu dùng đối với sản phẩm đó thông qua mức độ rộng rãi người tiêu dùng biết đến và chọn lựa sản phẩm đó. Điều kiện địa lý mang lại danh tiếng, tính chất, chất lượng đặc thù của sản phẩm mang CDĐL gồm: Yếu tố tự nhiên (khí hậu, thủy văn, địa chất, địa hình, hệ sinh thái và các điều kiện tự nhiên khác); Yếu tố con người (kỹ năng, kỹ xảo của người sản xuất, quy trình sản xuất truyền thống của địa phương…). Chất lượng, đặc tính của sản phẩm mang CDĐL được xác định bằng một hoặc một số chỉ tiêu định tính, định lượng hoặc cảm quan về vật lý, hoá học, vi sinh... Có thể nhận thấy, Giấy chứng nhận đăng ký CDĐL cá Bỗng Hà Giang cho sản phẩm cá Bỗng “Hà Giang” đã khẳng định được danh tiếng, tính chất, chất lượng đặc thù của mình đối với các sản phẩm cùng loại ở các khu vực địa lý khác trong cả nước. Nói cách khác, thông qua CDĐL, có thể nhận biết một khu vực địa lý cụ thể gắn liền với chất lượng, danh tiếng và những đặc tính riêng có của sản phẩm mà chỉ ở nơi ấy mới có. Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Hà Giang là Tổ chức quản lý CDĐL này. Khu vực địa lý gồm các xã thuộc huyện Vị Xuyên (Trung Thành, Việt Lâm, Quảng Ngần, Minh Tân, Phú Linh, Phương Tiến, Thanh Thủy, Cao Bồ, Thượng Sơn, Thuận Hòa), các xã thuộc huyện Bắc Mê (Đường Âm, Yên Định, Minh Sơn, Lạc Nông, Giáp Trung, Yên Cường, thị trấn Yên Phú), các xã thuộc huyện Quang Bình (Xuân Giang, Hương Sơn), các xã thuộc huyện Bắc Quang (Tiên Kiều, Quang Minh, Việt Vinh, thị trấn Việt Quang) và các xã thuộc thành phố Hà Giang (Phương Thiện, Phương Độ, Ngọc Đường và phường Quang Trung).
Cùng với sự phát triển của xã hội, trong những năm gần đây, du lịch Hà Giang ngày càng khởi sắc, bên cạnh các yếu tố như cảnh quan, dịch vụ lưu trú, ẩm thực cũng được chú trọng khai thác và quảng bá, góp phần gia tăng đáng kể giá trị cho chuyến đi của khách du lịch cũng như tạo dựng hình ảnh tốt đẹp về những cảnh đẹp và các món ăn đặc trưng tại các điểm đến của du khách thập phương và bạn bè nước ngoài khi đến với mảnh đất Hà Giang. Nằm trong xu thế đó, những món ăn được chế biến từ cá Bỗng của người dân tộc Tày (gỏi, nướng, xào, nộm,…) là những món ăn có hương vị đặc trưng khó quên, được đông đảo du khách tìm đến thưởng thức khi đến với tỉnh Hà Giang.
Nhận thấy nhu cầu thị trường ngày càng tăng, qua quá trình tìm hiểu, thử nghiệm, cá Bỗng đã được người dân nuôi ở phạm vi rộng để phục vụ mục đích kinh doanh. Mỗi kg cá Bỗng dao động từ 300.000 - 500.000đ/kg, cao hơn so với các loại cá khác trên thị trường, nên nhiều hộ dân tại các địa phương trong tỉnh đã tích cực đầu tư, mở rộng diện tích ao nuôi thả kết hợp du lịch sinh thái, dịch vụ lưu trú Homestay nhằm phát triển kinh tế, cải thiện và gia tăng nguồn thu nhập.
Kết quả nổi bật cho thấy, một số địa phương đã đẩy mạnh phát triển chăn nuôi cá Bỗng như: Huyện Vị Xuyên đang xây dựng, phát triển cá Bỗng trở thành sản phẩm chủ lực theo hướng OCOP. Qua đó, các hộ dân được vận động chuyển đổi mô hình nuôi cá nhỏ lẻ sang hướng nuôi hàng hóa, giúp các hộ dân nâng cao thu nhập nhờ vào nghề nuôi cá Bỗng. Bên cạnh đó, tại xã Phương Độ thuộc thành phố Hà Giang được người dân nuôi nhiều với quy mô lớn bởi du khách trong nước và nước ngoài đến với Làng văn hoá du lịch cộng đồng nơi đây ngày càng đông, do đây là địa điểm lý tưởng dừng chân cho du khách, với nhiều hệ thống nhà sàn phục vụ ăn, nghỉ tại chỗ, có vị trí địa lý đẹp, thoáng mát, ngắm cảnh núi và cảnh đồng quê. Do đó, việc phát triển chăn nuôi cá Bỗng, các hộ dân đã có đầu ra ổn định, các nhà hàng chuyên về ẩm thực dân tộc là điểm đến yêu thích của du khách khi muốn thưởng thức các món ăn đậm đà hương vị truyền thống, đặc biệt, hai món chủ yếu từ cá Bỗng là cá nướng và cá gỏi là đặc sản ẩm thực của dân tộc Tày tại tỉnh Hà Giang, với cách chế biến chủ yếu dựa trên phương thức chế biến và nấu ăn truyền thống, sử dụng các loại gia vị của miền núi, rau củ quả ăn kèm được trồng tại địa phương, cá Bỗng đã trở thành nét ẩm thực hấp dẫn đặc biệt được đông đảo thực khách đánh giá rất cao.
Với sự ghi nhận về danh tiếng cũng như chất lượng của cá Bỗng Hà Giang, một đặc sản vô cùng quý hiếm, nhờ các yếu tố tự nhiên chính là yếu tố tạo nên sự khác biệt, nguồn giống, quá trình chăm sóc, cùng với truyền thống nuôi cá Bỗng và phong tục của người dân tộc Tày ở Hà Giang đã tạo nên nét văn hóa riêng, thu hút khách du lịch đến khám phá. Nhờ những đặc điểm nổi bật, cá Bỗng hiện nay đã trở thành món ăn ẩm thực cho người dân và du khách. Vì vậy, việc mở rộng diện tích, quy mô, để phát triển chăn nuôi cá Bỗng theo hướng hàng hóa là việc làm cần thiết. Trong thời gian tới, hy vọng việc nuôi cá Bỗng sẽ được nhận thêm nhiều chính sách phù hợp để khuyến khích người dân mạnh dạn đầu tư và phát triển nuôi cá Bỗng có quy mô, tạo thành đặc sản tiêu biểu của địa phương, giúp thu hút du khách, nâng cao thu nhập cho người dân, góp phần thúc đẩy kinh tế, du lịch phát triển./.
Nguồn tin:
.jpg)
